Citizen Sensing

De samenleving als onderzoeksgemeenschap

De gedachte dat bewoners ook onderzoek kunnen doen, wordt in de wetenschappelijke wereld nog niet altijd geaccepteerd. In het project Doing it together science (DITOs, 2016) bracht Waag samen met het Europese consortium de relatie tussen wetenschap en bewoners naar een nieuw niveau. Projectcoördinator Muki Haklay over de impact van DITOs: “In de tijd van DITOs kwam burgerwetenschap net op. DITOs zag een kans om burgerwetenschap te versterken en meer geaccepteerd te maken. We brachten de relatie tussen bewoner en wetenschap helemaal naar DIY onderzoek."

Rond diezelfde tijd experimenteerden Waag en Europese partners in Making Sense (2015) met verschillende samenwerkingsvormen tussen bewoners, wetenschappers, technologen en lokale overheden. Voor het eerst werden kennisinstellingen als GGD en het RIVM vanaf de start van het onderzoek betrokken bij de metingen van bewoners, met name om bewoners te ondersteunen in hun vragen. 

Hester Volten was vanuit het RIVM betrokken: “Na afloop van het Smart Citizen Kit Amsterdam project werd een collega van mij gevraagd wat hij vond van de resultaten, en hij moest vertellen dat de gebruikte sensor ongeschikt was. Dat vond ik jammer: dat wil je mensen vooraf kunnen vertellen, en niet achteraf. Door naar bijeenkomsten te komen, kon RIVM mensen vanaf het begin helpen met hun vragen en wat ze wel en niet konden meten met de sensoren”. 

De lessen uit Making Sense zijn gebundeld in Citizen Sensing, a Toolkit. Deze toolkit met methoden om de samenwerking tussen bewoners, wetenschappers, technologen en (lokale) overheden vorm te geven, werd een hoeksteen van Waag haar citizen sensing projecten.

Belang van FabLabs en open technologie

FabLabs en andere maakplaatsen creëren nieuwe kansen voor laagdrempelige innovatie. Hier kunnen mensen gebruik maken van open hardware, digitale fabricage zoals 3D-printers, community-software en kennisuitwisseling. 

Het eerste citizen sensing project waar Waag bij betrokken was, was Geluidsnet in 2004. De stichting Geluidsnet wilde met sensoren die bij bewoners hingen aantonen dat het mogelijk is om vliegtuiggeluid te meten. Als internetpionier bood Waag de benodigde serverfaciliteiten. Verder waren de sensoren, ontwikkeld door TNO, nog niet toegankelijk voor bewoners.

Dankzij de oprichting van Waags FabLab in 2007 werden veel nieuwe open technologieën ontwikkeld, waaronder sensoren om de omgeving te meten. Daarmee werden sensoren toegankelijker voor bewoners en konden soortgelijke projecten starten. Via haar FabLab-netwerk werkte Waag in 2014 met FabLab Barcelona en lokale inwoners aan de Smart Citizen Kit. Deze open source toolkit kon door bewoners zelf gebouwd en gebruikt worden om belangrijke waarden als koolmonoxide (CO), stikstofdioxide (NO2), temperatuur, luchtvochtigheid, lichtintensiteit en het omgevingsgeluid te meten. 

Inmiddels heeft de samenwerking tussen FabLabs en maakruimtes geleid tot veel verschillende nieuwe sensoren en technologie. Van gammameters die radioactieve straling meten, tot geluidsmeters en thermometers die hitte binnenshuis meten. 

Citizen sensing versterkt de democratie

Citizen sensing laat zien dat technologie ingezet kan worden om de democratie te versterken. De kracht van citizen sensing zit niet in individuele bewoners die aan de slag gaan, maar in de samenwerking tussen verschillende partijen die tot nieuwe inzichten en acties leidt. 

"Een fundamenteel onderdeel van citizen sensing is handelingsperspectief. Daarbij wordt vaak gedacht aan wat bewoners kunnen doen. Maar er is ook handelingsperspectief nodig voor beleidsmakers: wat kunnen zij met citizen sensing onderzoek? Bijvoorbeeld het inzetten van het lokale kennisnetwerk dat ze opbouwen. Die ontwikkeling krijgt nu een steeds prominentere plek in onze citizen sensing projecten." - Imme Ruarus, hoofd van Waags Smart Citizens Lab 

De samenwerking tussen deze partijen is voor Waag essentieel in citizen sensing. Verandering komt niet vanuit één groep, het is een proces van frictie en samenwerken. 

"Vaak wordt gedacht dat met meetdata de oplossing vanzelf komt, zowel door bewoners als beleidsmakers. Maar één van de belangrijkste dingen die citizen science oplevert is dialoog. Waag is heel sterk in hoe je die dialoog vormgeeft. Wat ga je meten? Wat is je methode? Wat ga je met de resultaten doen?" – Hester Volten, RIVM 

Waags projecten hebben nieuwe tools en methodes geleverd voor iedereen die werkt met citizen sensing. Denk aan democratische data-analyse, vraaggestuurd werken, toegankelijke data-visualisatie tools, en een handboek over publiek-civiele samenwerking. Deze worden verzameld in de Co-creation navigator. 

Citizen sensing versterkt de samenwerking tussen verschillende bewoners en partijen, bijvoorbeeld in het vinden van gedeeld uitgangspunt, doel of begrip voor elkaar. Zo versterkt het de democratie en de weerbaarheid van de samenleving. Het stelt mensen in staat grip op hun leefomgeving te (her)krijgen.

Nieuwe technologie, nieuwe mogelijkheden

Dankzij de opgedane kennis rondom sensoren en collectieve bundeling van krachten, kan Waag verdere stappen zetten op het gebied van citizen sensing. Nieuwe open technologieën kunnen bewoners sterken in hun onderzoek en de samenwerking tussen kennisinstellingen, bewoners en overheden versterken. 

“Eerst was de vraag: kunnen we een sensor bouwen waarmee bewoners zelf kunnen meten? Want als je zelf de technologie in handen hebt, kun je zelf de keuzes maken over wat, waar en wanneer je meet. Nu begint AI een rol te spelen in citizen sensing. Door technologie samen met bewoners te ontwikkelen, bouw je maatschappelijke waarde in," zegt Imme Ruarus.

Daarnaast kunnen nieuwe technologiëen en methoden zorgen voor een betere integratie van citizen sensing in beleid. Zo werkt Waag met Europese partners aan de verbinding tussen citizen sensing data en de gegevens die autoriteiten nodig hebben voor handhavingsdoeleinden. Hierin wordt bijvoorbeeld het gebruik van AI onderzocht om de datakwaliteit te verbeteren. 

Maar het doel van citizen sensing is nooit geweest: zoveel mogelijk sensoren ophangen en data verzamelen. Ruarus: "Technologie heeft een grote impact op de planeet, dus je moet kritisch kijken wanneer je technologie inzet. We verkennen ook andere manieren om kennis te verzamelen over onze leefomgeving. Korstmossen of plataanschors zijn bio-sensoren die ons iets kunnen vertellen over de luchtkwaliteit. Als we tenminste leren dat te begrijpen.”

Zo blijft Waag onderzoeken welke nieuwe technologieën we ons kunnen toe-eigenen en werken we aan een toekomst waarin citizen sensing een vaste aanpak is voor bewoners, wetenschappers en overheden om te werken aan een betere samenleving.